مطالعة خروج بند موصولی در متون روایی زبان فارسی با رویکردی نقش‌گرا: شواهدی از جلدهای پنجم تا هفتم تاریخ بیهقی

فرایند خروج بند موصولی هنگامی رخ می­دهد که بند موصولی از مجاورت هسته خارج شود و به جایگاهی در انتهای جمله حرکت کند. به بررسی فرایند­هایی همچون خروج بند موصولی، پس از ظهور دستور نقش­گرایی بیش از پیش توجه شده‌است. با توجه به آنکه جملات فارسی در صورت وقوع و یا عدم وقوع این فرایند، همچنان دستوری باقی خواهند ماند، بسیاری از زبان­شناسان دلایل غیرنحوی را عامل این حرکت می­دانند. نگارندگان با این فرض که وقوع این فرایند، دلایل نقشی همچون طول بند موصولی، ساخت اطلاعی، یکسان بودن فعل بند اصلی و موصولی و نوع فعل دارد، به بررسی فرایند خروج در 66 بند از 150 بند استخراج‌شده در بخش­هایی از تاریخ بیهقی پرداخته­اند تا بستری برای مقایسۀ نتایج این فرایند در متون روایی و ادبی با متون فارسی رسمی معاصر فراهم گردد. براساس داده‌های پژوهش از چهار فرضیۀ عنوان‌شده جز ساخت اطلاعی، سه عامل دیگر تأثیر مستقیمی بر خروج بند موصولی دارند. طول بند موصولی مهم­ترین عامل خروج آن در تاریخ بیهقی است که تأییدکنندۀ ادعای هاوکینز مبنی بر تمایل سازه­های سنگین­تر در زبان­های فعل­پایانی به حرکت به انتهای جمله و قرارگرفتن پس از فعل است. همچنین، مقایسۀ نتایج این پژوهش با نتایج راسخ‌مهند و دیگران (1391) نشان می­دهد که تفاوت چشمگیری میان نحوۀ عملکرد این فرایند در فارسی رسمی معاصر و تاریخ بیهقی دیده نمی­شود..